نقش کتابخانه آیت الله محمدی در توسعه فرهنگی گلپایگان به قلم دکتر ابراهیم جعفری

   نقش کتابخانه آیت الله محمدی در توسعه فرهنگی گلپایگان

                 درلوح و قلم شاهد آثار کتاب است                سرمنزل و مقصود گهربار کتاب است
                 تاریخ اگر ثبت شده در صف ایام                    تصویررخش درخور گفتار کتاب است 
                 رب ازلی نور جلی بر قلم آموخت                  بنویس که این دفتر پربار کتاب است
                 در عرش، قلم قامت خود تا که بیاراست         بر سجده سرآورد که دلدار کتاب است
                                                                                                          "حسین خیراندیش"

 گلپایگان از دیرباز تا کنون با راه اندازی کتابخانه ها به عنوان کانون دانایی و خردورزی ، زمینه دستیابی دانش پژوهان را به متون علمی و ذخائر فرهنگی فراهم ساخته است.. گلِ سرسبد کتابخانه های عمومی این شهر ، کتابخانه باعظمت آیت الله محمدی گلپایگانی می باشد که در سال 1390 با فضایی بیش از 3000 متر مربع ، در سه طبقه احداث گردید. این کتابخانه که دارای بیش از ۳۰ هزار عنوان کتاب فارسی و ۵ هزار منبع عربی و انگلیسی و منابع گرانبهای خطی و سنگی است و در استان اصفهان ممتاز و یگانه بوده و در ردیف کتابخانه های استاندارد در سطح کشور قرار دارد ...

   کتابخانه نهادی دیرپا در سیر تمدن بشری است. از گذشته های دور کتابخانه ها نمادی از فرهنگ هرکشور و سرزمینی بودند که در عرصه فرهنگ و علم و هنر حرفی برای گفتن داشته اند. به همین سبب تمدن ها و فرهنگ ها ، آن هنگام که از رونق و زایندگی برخوردار بودند، کتابخانه های باشکوه تر و غنی تری نیز در دل خود پدید می آوردند. نمونه بارز این موضوع را می توان کتابخانه های باشکوه در قرون سوم و چهارم هجری در گستره تمدن اسلامی و یا کتابخانه های مجلل اروپایی در دوران پس از رنسانس و نهایتاً کتابخانه عظیم کنگره آمریکا در قرن بیستم میلادی برشمرد. در حالی که در ادوار پیشین هم انواع مختلفی از کتابخانه ها مانندِ کتابخانه های سلطنتی ، مساجد و کلیساها ، حوزه های علمیه و دانشگاه ها وجود داشته ، ولی تقسیم بندی کتابخانه ها در مجموع پیشینه چندانی ندارد و باید قرن بیستم را به معنای واقعی کلمه ، دوره پیدایش انواع کتابخانه ها بر حسب نقش و کارکرد آن ها بیان کرد. به دیگر سخن از اوایل این قرن بود که تقسیم بندی کتابخانه ها به انواعِ عمومی ، دانشگاهی ، تخصصی ، کودک و ملی پدیدار شد. در این تقسیم بندی برای هر نوع از کتابخانه ها وظایف مشخصی مطرح شده است. این وظایف دربرگیرنده جنبه های گوناگون فعالیت هر کتابخانه ؛ اعم از گردآوری منابع ، شیوه های اطلاع رسانی ، مراجعان و دیگر موضوعات است.

                .  

                                                     کتابخانه کنگره آمریکا

  یکی از ویژگی های بارز و اساسی فرهنگ و تمدن اسلامی در مقایسه با سایر تمدن ها ، علاقه و اشتیاق مسلمانان به جمع آوری کتاب و ایجاد کتابخانه های متعدد بوده است. هسته اولیه کتابخانه که در تمدن اسلامی و متون تاریخی با عناوینی همچون بیت الحکمه، خزانة الحکمه ، بیت الکتب ، دارالعلم و المکتبه یاد شده ، با پیدایش مساجد در هم تنیده شده است. با توجه به نقش آموزشی مساجد در فرهنگ اسلامی ، اولین کتابخانه ها در مساجد برپا شد که عمدتاً شامل قرآن و بعد از آن کتاب های مذهبی بود. همچنین حاکمان و خلفا ، اشراف و شخصیت های برجسته نیز به فراخور حال خود اقدام به ایجاد کتابخانه های شخصی در خانه یا کاخ خود می کردند. از مهم ترین این کتابخانه ها و شاید موثرترین آنان در تولید علم و دانش در دنیای اسلام ، بیت الحکمه بنی عباس بود. بیت الحکمه از مهم ترین مراکزی بود که پژوهشگران و اندیشمندان برجسته فارغ از گرایش های مذهبی ، برای بحث و گفتگو و تبادل علم و دانش در آن گردهم جمع می آمدند . زمینه های پیدایش این کتابخانه و مرکز علمی و پژوهشی به زمان منصور خلیفه عباسی باز می گردد ؛ اما اوج شکوفایی و عظمت آن را در عصر مأمون عباسی شاهد هستیم. بیت الحکمه که در حقیقت یک حوزه گفتمان عمومی و نیز دارای آثار ارزشمندی به زبان های یونانی ، پهلوی ، سریانی ، هندی و قبطی بود ، به یکی از غنی ترین و تخصصی ترین کتابخانه های آن روز دنیای اسلام بدل شد. 
                         
                 .

                                                       تصویری نمادین از بیت الحکمه بغداد

به غیر از بیت الحکمه ، از مهم ترین کتابخانه های دنیای اسلام می توان از کتابخانه جامع حلب ، جامع نیشابور ، کتابخانه تاج الملک در مسجد جامع اصفهان ، کتابخانه مسجد زیدی در بغداد ، کتابخانه جامع اموی در دمشق ، کتابخانه نظامیه بغداد و مدارس علمیه مرو و ... نام برد. اما یکی از خاص ترین کتابخانه ها در حوزه تمدن اسلامی ، کتابخانه دارالعلم شاپور ابن اردشیر ، وزیر دانشمند و دانش دوست بهاء الدوله ، حاکم آل بویه است که در بغداد تأسیس شد. از ویژگی های مهم این کتابخانه ، این بود که دانشمندان بزرگ و برجسته یک نسخه از نوشته های خود را به این کتابخانه اهدا می کردند و پذیرش  کتاب دانشمندان توسط کتابخانه ، نشان دهنده منزلت علمی و جایگاه رفیع آن دانشمندان بوده است ؛ زیرا این کتابخانه ، کتاب هر مولفی را نمی پذیرفت.از دیگر ویژگی های این کتابخانه و دارالعلم این بود که امکانات مورد نیاز برای اقامت عالمان و طالبان علم ، وسایل پذیرایی و موارد مورد نیاز برای نسخه برداری را در اختیار مراجعه کنندگان قرار می داده است. 
   غالباً موسسان کتابخانه ها ، شخصی به نام خازِن ( کتابدار) را به عنوان متصدی امور کتابخانه منصوب می کردند. وظیفه خازِن صیانت و نگهداری کتاب ها ، مرتب کردن آن ها ، امانت دادن کتاب به متقاضیان مطابق با شرط های واقف و توزیع ورق ، دوات و سایر امکانات موجود در کتابخانه میان متقاضیان استفاده از کتابخانه بود. از نکات جالب توجه در باره کتابدار ، شخصیت و جایگاه علمی آن ها می باشد. اغلب کتابداران (خازِن )، خود از شخصیت های برجسته علمی و ادبی بوده و به همین دلیل کتاب های  علمی و ارزشمند را از کتاب های غیر مهم به راحتی تشخیص می دادند. برای نمونه شخصیت برجسته ای مانند ابن مسکویه ، مورخ و فیلسوف مشهور ، خازِن کتابخانه ابن عمید ، وزیر دانشمند رکن الدوله بود. پیدایش این حجم عظیم از کتابخانه ها و تشکیلات اداری گسترده این مراکز مهم فرهنگی با انبوهی از کتاب های گوناگون همراه با مراجعه کنندگان بی شمار ، نشان دهنده پویایی و سرزندگی فرهنگ و تمدن اسلامی است که موجبات پیشرفت مسلمانان را فراهم ساخت و تا زمانی که مسلمانان از کسب دانش و مجاورت کتابخانه ها واُنس با کتاب فاصله نگرفته بودند ، قدرت بلامنازع دنیای آن روز بودند.
   با عبور از تونل زمان به زمانه حاضر که به عصر اطلاعات مشهور گردیده می رسیم. امروز بر هیچکس پوشیده نیست که دانایی مظهر قدرت و توانایی است و کتابخانه ها به عنوان منبع و گنجینه دانایی و خرد ورزی در اکثر کشورها و از جمله میهن اسلامی ما از سوی سازمان ها و تشکل های مختلف مشغول فعالیت هستند.
   خوشبختانه گلپایگان نیز از دیرباز با راه اندازی کتابخانه های عمومی ، از این موهبت برخوردار بوده است. گلِ سرسبد کتابخانه های عمومی شهرستان ما کتابخانه باعظمت آیت الله محمدی می باشد که در سال 1390 با فضایی بیش از 3000 متر مربع ، در سه طبقه احداث گردیده است. این کتابخانه که دارای بیش از 30 هزار عنوان کتاب فارسی و 5 هزار منبع عربی و انگلیسی و منابع گرانبهای خطی  و سنگی می باشد ، در استان اصفهان ممتاز و یگانه بوده و در ردیف کتابخانه های استاندارد در سطح کشور به شمار می رود.

                      .

                                       آیت‌الله میرزا ابوالقاسم محمدی گلپایگانی

بدون تردید موقعیت مکانی این کتابخانه که در وسط شهر ، جنب مسجد جامع ، در مجاورت حوزه علمیه امام خمینی "ره"،  نزدیک به بازار و در مسیر تردد رهگذران بخصوص مردم روستاهای نواحی گلشهر و گوگد از ترمینال تا مراکز خرید قرار دارد ، امتیاز بزرگی محسوب می گردد. به نقل از یک کتابدارکتابخانه ، "برخی از علاقمندان به کتاب که از مناطق روستایی به کتابخانه می آیند ، بخصوص در هوای گرم تابستان پس از تحویل گرفتن یا بازپس دادن کتاب ، دقایقی را در هوای مطبوع کتابخانه سپری کرده و خستگی را از تن بیرون می برند ؛ زیرا سیستم سرمایش و گرمایش کتابخانه به نوبه خود ، میل به اقامت کوتاه را در مردم ایجاد می نماید. " از سوی دیگر نوع سازه و معماری کتابخانه با قابلیت مطلوب شامل دو سالن مطالعه مخصوص خواهران و برادران ، سالن آمفی تئاتر با امکانات سمعی و بصری و نورپردازی مناسب و ظرفیت بالای 300 نفر ، کادر مجرب و مشتاق برخوردار از ارتباطات انسانی شایسته و ازهمه مهم تر آثار مکتوب و غیر مکتوب منحصر به فرد ، سرمایه های گرانبهای مادی و معنوی کتابخانه هستند.

          . 

  از ویژگی های بارز و برجسته این کانون فرهنگی ، برخورداری بیش از 500 کتاب خطی  و سنگی از 700 سال پیش تا کنون است که توسط  کتابخانه آستان قدس رضوی با کیفیت عالی عکس برداری و به نسخه های دیجیتالی تبدیل گردیده و علاوه بر آن اطلاعات کاملِ کتاب شناختی این کتاب ها توسط کارشناسان آستان قدس رضوی در اختیار کتابخانه آیت الله محمدی قرار گرفته است. در این گنجینه معنوی بیش از 30 هزار کتاب موجود است که بیش از 15 هزار جلد را حضرت حجة الاسلام والمسلمین محمدی گلپایگانی رئیس محترم دفتر مقام معظم رهبری از سال 1391 به این سو اهدا نموده اند. بخش های مختلف کتابخانه عبارتند از : بخش مخزن ، بخش مرجع ، بخش نوجوانان ، بخش کودک ، بخش نشریات ، بخش کافی نت ( به منظور جستجوی کتاب آن لاین )، بخش دیداری و شنیداری شامل CD و نرم افزارهای فرهنگی و مهندسی ، بخش ویژه نابینایان ( شامل 49 عنوان کتاب با خط بریل ) و بخش کتاب گویا با 600 عنوان و ...
            

    این  کتابخانه  حدود 6000 نفر عضو دارد که به صورت میانگین روزانه 300 نفر برای امانت کتاب یا تمدید آن مراجعه می کنند. اکثر آن ها داوطلبان ورود به دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی هستند که بخصوص در ماه ها و روزهای منتهی به کنکور در سالن های مطالعه مشغول فعالیت می باشند. نکته جالب این که اغلب حائزین رتبه های برتر گلپایگان در کنکور ، مراحل آمادگی خود را در این کتابخانه پشت سر نهاده اند. از این رو می توان گفت این فضای مطالعاتی ، سهمی را در موفقیت دانش آموزان به خود اختصاص می دهد. در عین حال از مهم ترین خدمات این کتابخانه ، پوشش دادن به مطالبات علمی دانشجویان دانشگاه های گلپایگان و نیز دانشجویان شهرهای همجوار خمین و خوانسار و ... می باشد ؛ زیرا برای انجام فعالیت های پژوهشی خود به صورت مستمر مراجعه می نمایند تا نیازهای علمی واطلاعاتی خود را برآورده سازند. بدیهی است که منابع کتابخانه و سایر امکانات آن ، تأمین کننده نیاز محققین سایر نهادها و پژوهشگران مستقل  از جمله طلبه های حوزه های علمیه نیز می باشد ؛ زیرا این کتابخانه از منابع غنی حوزوی سرشار است و به همین دلیل مراجعات روحانیون چشمگیر است. به غیر از   جامعه روحانیت ، دانش آموزان و دانشجویان ، سایر اقشار نظیر فرهنگیان ، بازنشستگان ، بازاری ها ، زنان خانه دار و ... نیز از مخاطب های کتابخانه هستند.
.
         
 یکی از صحنه های باشکوه زمانی است که پدران یا مادران همراه با فرزندان خردسال خود به کتابخانه می آیند و همگام با کودکان خود کتاب خوانده و یا با آن ها بازی می کنند. این تعامل در فضای فرهنگی به طور طبیعی  ضمن پرکردن اوقات فراغت ، ذهن و ضمیر نونهالان را با کتاب و کتابخانه مأنوس نموده و به رشد فکری شان کمک می کند. نکته قابل توجه این که در فضای مجازی ، کتابخانه  آیت الله محمدی به سامانه مدیریت کتابخانه های عمومی کشور متصل است و بنابرین از طریق دستیابی به سایت سامان (www.samanpl.ir) امکان رزروِ کتاب وجود دارد. بنا به اظهار دست اندرکاران کتابخانه در موارد متعدد از شهرهای کاشان ، محلات ، نجف آباد و ... درخواست کنندگان کتاب با شیوه دیجیتالی اقدام نموده و کتابداران موظفند تا 2 روز کتابهایِ رزرو شده را به فرد دیگری امانت ندهند . بدیهی است که باید درخواست کننده طی آن 2 روز برای تحویل کتاب به کتابخانه مراجعه نماید.لازم به ذکر است که  در هر نقطه از ایران اگر کسی کارت عضویت در کتابخانه عمومی را دارا باشد ، برای دریافت کتاب از سایر کتابخانه ها حق عضویت پرداخت نمی کند.
   اگرچه حق عضویت سالیانه برای هر یک از اعضاء  بالاتر از 14 سال کتابخانه مبلغ 65000 ریال و کمتر از 14 سال  و عضویت به صورت خانوادگی  نیم بها و برای خردسالان رایگان می باشد ، اما در راستای ترویج فرهنگ کتابخوانی و نهادینه ساختن آن در میان مردم ،  اعضاء فعال بسیج  ، خانواده معظم شهیدان ، جانبازان ، ایثارگران و کسانی که در هفته کتاب و کتابخوانی و برخی از روزهای سال نظیر 12 بهمن ( سالروز ورود امام خمینی به میهن اسلامی ) ،  23 بهمن ماه ( مقارن با سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی ایران )  و ...  برای عضویت مراجعه نمایند ،  از پرداحت حق عضویت معاف هستند. جا دارد از کسانی که با اهداء کتاب یاری گر این نهاد فرهنگی بودند ، تقدیر نموده و بخصوص از مرحومه خانم احمدیه یاد کنیم که با اهداء 121 عنوان کتاب با چاپ سنگی و 274 عنوان کتاب چاپی ( در مجموع 395 نسخه ) ، نام نیکی از خود بر جای نهاد. جناب آقای محمد شهیدی روشندل عزیز و با استعداد شهرمان نیز قرآن نفیسی با خط بریل هدیه نموده و آمادگی خود را برای همکاری با مدیریت و کارکنان کتابخانه در بخش نابینایان اعلام داشته اند.
   خوشبختانه با درایت و روشن بینی مدیریت و کارکنان ، کتابخانه از نگرش سکوت پادگانی  و قرائت خانه سنتی فاصله گرفته و با تشکیل کارگروه های مطالعاتی  و نشست های کتابخوان در زمینه های دین ، ادبیات ، جامعه شناسی و نوجوان در جهت معرفی کتاب به علاقمندان و نیز برگزاری جلسات نقد و بررسی کتاب با حضور صاحب نظران فضایی از گفت و گو ، تضارب اندیشه ها و نهایتاً تعاملات فرهنگی به وجود آورده است. در شش ماهه اول سال جاری در کتابخانه های عمومی شهرستان گلپایگان 50 نشست کتابخوان با هدف معرفی کتاب برپا گردیده و از دو سال پیش تا کنون کتابخانه آیت الله محمدی 30 مورد جلسه نقد کتاب با حضور کارشناسان داشته است ، که امیدواریم این رویکرد مبارک همچنان تداوم یابد.
   از اقدام های تحسین برانگیز کتابخانه آیت الله محمدی امضاء تفاهم نامه با اداره آموزش و پرورش در جهت پشتیبانی از فعالیت های پژوهشی دانش آموزان است. از آنجا که رویکرد  این کتابخانه  همگام با ترویج فرهنگ کتابخوانی ، گسترش مطالعات مبتنی بر تحقیق و پژوهش می باشد ، کتابداران موظف به همکاری همه جانبه با معلم ها و دبیران و به ویژه دانش آموزان هستند تا کند و کاو در مسائل علمی و پژوهش که لازمه آن تفکر ، استدلال و منطق است ، در سطح مدارس شهر و مناطق روستایی فراگیر و ریشه دار گردد. علاوه بر آموزش و پرورش شایسته است سایر اداره ها و نهادهای دولتی و غیر دولتی از جمله سازمان های مردم نهاد در سطح شهرستان از امکانات کتابخانه آیت الله محمدی حداکثر بهره برداری را در جهت پیشبرد اهداف شان به عمل اورند.
   فراموش نکنیم در کنار این حوزه همگانی ، گلپایگان دارای 4 کتابخانه عمومی فعال دیگر نیز می باشد که هرکدام باری را درافزایش آگاهی مردم بر دوش می کشند. بنا به گفته آقای علیرضا احمدی رئیس اداره کتابخانه های عمومی شهرستان گلپایگان  این کتابخانه ها نیز با  4500 نفر عضو فعال ، دربردارنده بیش از 50 هزار جلد کتاب هستند که در خیابان های آیت الله گلپایگانی ، فرمانداری ، انتهای بلوار دانشگاه (عمران) و شهر گوگد مستقر بوده و در اختیار شهروندان قرار دارند. با عنایات خداوند متعال  تا پایان آذرماه سال 1395، منطقه گلشهر نیز از یک کتابخانه عمومی برخوردار خواهد شد.

                            .

   در پایان با طلب رحمت واسعه برای حضرت آیت الله محمدی "ره" که این میراث گرانقدر و عزیز به نام ایشان مزین گردیده ، این نکته را خاطرنشان می سازم که اگرچه می گویند "پیچ" مهم ترین اختراع انسان است ؛ اما شکسپیر گفته است :" کتاب بزرگ ترین دستاورد بشر است ؛ چون از نظر او کتاب حافظه بشریت است."
   با این امید که مردم شریف گلپایگان از این موقعیت و نعمتی که در اختیار دارند ، در راستای توسعه علمی و فرهنگی ، بیشتر و بهتر استفاده کنند.