گلپایگان

معرفی گلپایگان

مختصات: ۳۳°۲۸′۵.۳۸″ شمالی ۵۰°۱۷′۵۵.۸۴″ شرقی

شهرستان گلپایگان با پهنه ای در حدود ۲ هزار و ۴۲۱ کیلومتر مربع در غرب استان اصفهان واقع گردیده، است بر اساس شواهدی که از تپه­ های تاریخی شهرستان بدست آمده است تاریخ تمدن  این شهر به ۷۰۰۰۰ سال پیش باز می گردد، اما با استناد به سنگ نگاره­های تاریخی و نقوش صخره­ای سابقه سکونت در دشت گلپایگان به دوران پیش از تاریخ یعنی دوران میان سنگی و نوسنگی می­رسد.گلپایگان شهری است با فرهنگ کهن، پرداخته همای دختر بهمن (سمره، چهره آزاد)، از سلسله کیانیان، که دراصل نامش، وردپاتکان (سرزمین گل ُسرخ) بوده‌است.

 

جغرافـیا

گلپایگان از طرف شمال به خمین (کمره) و قسمت کوچکی از مغرب به کوه‌های بختیاری و الیگودرز و از طرف جنوب به خوانسار و کوه های بختیاری و از طرف مشرق به میمه و کوه شیخ احمد و کوه سرخ و کوه صالح پیغمبر و ماهور گل گله و بیشه و از طرف جنوب شرقی به نجف آباد محدود است.

ارتفاع آن از سطح دریا ۱۸۱۸ متر است. (مبنای ارتفاع = سطح متوسط آب خلیج فارس در منطقه فاو که مبنای مسطحات اروپائی می‌باشد.) بنا بر قول دیگر۱۹۲۴می باشد.

فاصلۀ گلپایگان تا اصفهان ۱۸۶ کیلومتر است که میانگین باران سالانۀ آن ۳۰۰ میلیمتر می باشدو همچنین بر سر مسیر ارتباطی همدان - اراک به اصفهان و همچنین مسیر کرمانشاه - اراک به اصفهان  قرار گرفته است.

ارتفاعات شهرستان گلپایگان

ارتفاعات شهرستان گلپایگان که دنباله شرقی سلسله جبال زاگرس و غالباً از کوه‌های اطراف اصفهان جدا شده، متعلق به دوران دوم زمین‌شناسی بوده و به صورت چندین رشته موازی از شمال غربی به جنوب شرقی امتداد می‌یابد.بلندترین قله این شهرستان کوه صالح پیغمبر که زیارت گاه نیز بر قله آن می‌باشد

 

 

 آب و هوا

آب وهوای گلپایگان متغیر و دارای زمستانهای سرد با حداقل حرارت ۲۱- درجه و تابستانهای گرم و خشک است که حداکثر حرارت آن تا۵/۳۷+ درجه می‌رسد. بارندگی غالباً در زمستان و میزان آن حدود ۳۰۰ میلیمتر است. گلپایگان از مناطق کوهستانی است . دشت گلپایگان، وسیع و آب آن از رودخانه و قنات و چشمه و منابع آب‌های زیرزمینی تامین می‌گردد. کوهستان‌های پوشیده از مراتع و  رودخانه‌های منطقه چشم انداز طبیعی زیبایی به وجود می‌آورند. سلسله جبال مرکزی ایران از این شهرستان می‌گذرد.

 

جایگاه جمعیتی

بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۰ تعداد جمعیت شهرستان گلپایگان ۸۷۴۷۹ نفر (۲۸۲۰۷ خانوار) بوده است.

جمعیت گلپایگان: ۵۴۵۷۲ نفر-گوگد: ۶۰۰۸ نفر- گلشهر: ۹۹۰۳ نفر می باشد.

جمعیت شهری:۷۰۴۸۳ نفر و جمعیت روستایی ۱۶۹۹۶ نفر می باشد.

این شهرستان یک بخش مرکزی، سه شهر (گلپایگان، گوگد و گلشهر) و ۵۲ روستا دارد.

طبق آمار سال ۱۳۸۹، (در گروه سنی بین ده و ۴۹ سال) تعداد افراد بیسواد گلپایگان (با احتساب جلگه، کنار رودخانه، نیوان، گوگد، گلشهر و همه ۵۲ روستای گلپایگان) حدود ۱۳ هزار نفر بوده است. (۴۵۷۴ مرد، و ۸۳۴۸ زن)

آمار افراد باسواد گلپایگان (به نسبت جمعیت)، از دیگر شهرهای استان اصفهان بیشتر است.

شهرهای دیگر شهرستان گلپایگان:

• گوگد
• گلشهر

 

منابع آب شهرستان گلپایگان

رودخانه گلپایگان

رودخانه گلپایگان که از ارتفاعات زاگرس در مجاورت سرشاخه‌های زاینده رود و دز سرچشمه می‌گیرد اصلی‌ترین شبکه زهکش منطقه را تشکیل می‌دهد.

هرانگ (هرهنج): در فرهنگ بهدینان، هرانگ یا هرهنج (هُرَنگ در گویش زرتشتیان یزد و ترنگ در گویش زرتشتیان کرمانی) به معنای آبی است که در مجرایی شیبدار تند حرکت کند و بالاخره در لغت نامه دهخدا به آن قسمت از قنات که رویش باز است و پوشیده نیست معنی شده‌است.

در گلپایگان نزدیک کوه قلعه جمال هرانگ جاری است. در برخی روستاهای گلپایگان مانند فاویان تنها به بخشی از مسیر قنات هرانگ گویند که دارای زه آب باشد. وجود هرانگ بیشتر در قنات هایی  پیش می‌آید که به خاطر نرمی زمین در محل مظهر و چاه‌های نزدیک به آن و همچنین کول گذاری نشدن آنها مظهر و چاه‌های نزدیک به آن به تدریج ریزش می‌کند، مظهر به طرف مادر چاه عقب نشینی می‌کند و در نتیجه اختلاف سطح آب مظهر تا کناره‌های زمین پیوسته افزایش می‌یابد.

گاه نیز ممکن است این ریزش طی قرن ها تا مادر چاه ادامه پیدا کند و بدین ترتیب هرنگ ممکن است در مظهر چند متر ژرفا داشته باشد و در ازای آن به چند کیلومتر برسد و نیز ممکن است اصولاً قنات از نوع قنات روباز و تمام آفتابی باشد که در زمین های زه دار کنده می‌شوند.

 

پوشش گیاهی

پوشش گیاهی درمناطق کوهستانی استپ کوهی همراه باانواع گون و به ویژه «کتیرا» است که مصرف صنعتی و بهداشتی دارد و به خارج از کشور هم صادر می‌شود.

استپ کوهی از غرب به شرق کاهش می‌یابد از این رو منطقه غرب که دارای پوشش گیاهی بهتر و آب بیشتر است، محل پرورش گوسفند و گله داری است. گیاهان خودرو مانند مُک کو (شیرین بیان) که ریشه آنها استفاده داروئی دارد، گل گاو زبان، شاتره، کاسنی، تره کوهی، چندال، مرزنجوش، دینارو (که بسیار خوش عطر و بو است)، شوید کوهی، پافغلاق، ریش قازی، شنگه، جوقاسم، گوش بره، خاکشیر، مرزنگوش، بارهنگ (بالنگ)، بابونه، بالنگو، قدامه، کرچک،...همه برای مردم شهر آشنا است.

در گلپایگان گندم، جو، پنبه، چغندر قند، تنباکو، شبدر، یونجه، سبزی‌های خوردنی، صیفی جات، آلو، زالزالک، سیب، هلو، آلوچه، گیلاس، آلبالو، زردآلو، مو (انگور از همه رقم: کشمش، عسکری، شآاونی (شاهونی)، مونقّا، ریش بابا...)، همه عمل می‌آید.

درختان قابل رویش گلپایگان عبارتند از: چنار، صنوبر، وه‌نو، بید مشک، عناّب، بادام کوهی، انجیر وحشی، سنجد، زبان گنجشک، بلوط، انجیر وحشی، نارون، توت، کاج، سپیدار، و درختان میوه (سیب، گلابی، زردآلو، بادام و گردو و...).

 

  مردم شناسی

 مردم گلپایگان مسلمان و پیرو مذهب شیعۀ اثنی عشری هستند. این مردم سخت متدین و پایبند به دین مبین اسلام بوده و در بجا آوردن فرایض دینی مقید می باشند. لباس سنتی مردم این منطقه، به مانند دیگر شهرستان های استان اصفهان می باشد که متأسفانه در زمان حاضر تا حد زیادی به فراموشی سپرده شده است.

 اعتقادات زیاد مذهبی مردمان گلپایگان، سبب گشته است، مراسم مذهبی باشکوه  خاصی برگزار گردد. از جملۀ این مراسم، تاسوعا و عاشورای حسینی، بیست و یکم ماه رمضان و سایر سوگواریها و اعیاد  می باشند.

 

 کشاورزی و دامداری

شهرستان گلپایگان یک قطب مهم کشاورزی و دامپروری کشور محسوب می‌شود.

اراضی آن بالغ بر سی هزارهکتار (با بیش از دوازده هزار بهره بردار) است که بیشتر به صورت اراضی زراعی می‌باشد.

اکثریت مردم این شهرستان کشاورز و دامدار بوده و غیر مستقیم به عنوان شغل دوم به کشاورزی و دامداری اشتغال دارند.

در بخش دامپروری تعداد دامهای سنگین حدود ۵۱۵۰۰ رأس و دامهای سبک ۱۱۲۰۰۰ رأس می‌باشد و توان تولید ۶۲۰۰۰۰ تن شیر، ۳۴۹۰ تن گوشت قرمز، ۴۸۰۰ تن گوشت سفید با ۱۰۸ واحد مرغداری ۱۴۴۰۰۰۰ قطعه طیور را دارد.

همچنین ۶۵۰۰ کلنی زنبور عسل با حدود بیش از ۷۰۰۰ دامدار در این شهرستان وجود دارد.

نوع و میان تولید سالانه محصولات زراعی و دامی شهرستان به ترتیب عبارتند از :

گندم ۱۵۰۰۰ تن –جو ۸۸۰۰ تن – علوفه خشک ۳۷۰۰۰ تن – سیب زمینی ۹۲۰۰ تن – ذرت علوفه ای ۱۴۰۰۰ تن – خیار و گوجه فرنگی ۶۶۵۰ تن

منابع آبی شهرستان شامل ۸۵۰ دهنه چاه عمیق و نیمه عمیق و سطحی ۷۲ رشته قنات دایر و بایر ۱۸ دهنه چشمه و یک باب سد می‌باشد.

مساحت اراضی زراعی با احتساب اراضی آیش حدود ۲۸۱۳۶ هکتار و باغی حدود ۱۷۳۲ هکتار است.

مهمترین پتانسیل های سرمایه گذاری در بخش کشاورزی موارد زیر است:

۱-احداث گلخانه‌های سبزی، صیفی، گلهای زینتی و...

۲-شرکت‌های خدمات مکانیزاسیون کشاورزی

۳-صنایع تبدیلی دامی و کشاورزی

۴- شرکت‌های خدماتی حمایتی کشاورزی و دامی

۵-شرکتهای توسعه و جمع آوری گیاهان دارویی از مراتع زارع

۶-شرکت‌های پیمانکاری برنامه هی آبی و خاکی و آبیاری تحت فشار

۷-توسعه شیلات و آبزیان در حال حاضر ۸۰ درصد افراد بومی شهرستان گلپایگان مستقیم و غیرمستقیم به کشاورزی و دامپروری اشتغال دارند

از یک‌هزار و ۶۰۶ کیلومترمربع مساحت اراضی شهرستان گلپایگان ۳۰ هزار هکتار زیر کشت است و در صورت تامین آب، این میزان به ۵۰ هزار هکتار قابل توسعه است. البته یکی از چالش‌هایی که بخش کشاورزی با آن مواجه است کمبود منابع آبی و پایین بودن راندمان آب است.

در تولیدات باغی و زراعی ۱۲ هزار بهره‌بردار در شهرستان مشغول به کار هستند که ۲۸۰ هزار تن انواع محصولات کشاورزی را در طول سال به بازار عرضه می‌کنند، همچنین در تولیدات دامی ۷ هزار و ۸۰۰ بهره‌بردار در شهرستان اشتغال دارند که ۱۱۰ نوع محصولات دامی را در طول تولید می‌کنند.

اگرچه یکی از مهمترین کارخانجان تولید فراورده‌های لبنی کشور با ظرفیت تولید ۱۰۰۰۰ تن انواع محصولات لبنی پاستوریزه در این شهرستان قرار دارد که بخش قابل توجهی از نیاز داخل کشور را تآمین می‌کند

اگرچه در کشور ما رقم تولید سالانه شیر بیش از هشت میلیون تن است، اما ـ به شیر به عنوان صنعت بنیادی توجه نمی‌شود.

نقش حیاتی «خانه شیر» برای خیلی از مدیران نیز روشن نیست و استانداردهای شیر تدوین نشده است...

تنها در شهر کوچک گلپایگان سالانه هزاران تن شیر تولید می‌شود. (رقمی که تارنمای فرمانداری گلپایگان اعلام نموده، ۶۲۰۰۰۰ تن است.)

بخش کشاورزی و دامداری مکانیزه گلپایگان بسیار فعال بوده و در استان سرآمد می‌باشد و از این مراکز بزرگ می‌توان به شرکت زراعی و مرکز دامپروری گلپایگان اشاره داشت که قدیمی‌ترین شرکت سهامی زراعی ایران است.

شرکت سهامی زراعی گلپایگان از سال ۴۷ با مشارکت ۱۳۴ کشاورز صاحب نسق و صاحب زمین و با همکاری دولت تشکیل شد که آورده کشاورزان ۱۲۵۰ هکتار و مشارکت دولت در دو هزار هکتار بود که در مجموع ۳ هزار و ۲۵۰ هکتار زمین تشکیل شد.

در شرکتهای سهامی زراعی زنجیره‌ای از تولید زراعی مانند گندم، جو، چغندر، علوفه، سیب‌زمینی، پیاز، ذرت و باغبانی مانند تولید هلو، توت، سیب و سایر محصولات باغبانی و نیز محصولات دامی مانند گاوداری، گوسفندداری به روش مدرن و زیر نظر مهندسان کشاورزی انجام می‌شود.

گلپایگان براستی شهر گلها است. هر ۵۰ شاخه گل گلپایگان ارزش مادی یک بشکه نفت را دارد. اگر صنعت گردشگری در میهن ما معنی واقعی خودش را داشت، گل‌های گلپایگان به همه جای دنیا صادر می‌شد.

به اعتقاد گلابگیران گلپایگان، هرسال حدود ۴۰ الی ۴۵ تن گلاب ناب و ۲۵۰ (دویست و پنجاه) لیتر اسانس گل محمدی برداشت می‌شود.

در گلپایگان حدود ۹ هکتار گلستان گل محمدی موجود است و بیشترین سطح زیر کشت این محصول در منطقه گلشهر این شهرستان با ۳ واحد گلاب گیری سنتی می‌باشد.

کشاورزی در گلپایگان به گونه سنتی است، ولی درسال‌های اخیر تراکتور و خرمن کوب هم به کار گرفته می‌شود.

فراورده‌های کشاورزی شهرستان گلپایگان، عبارتند از:

گندم، نخود، آفتاب گردان، لوبیا، عدس، ماش، کنجد، پیاز، سیب زمینی، سبزی، چغندر قند، هویج، کدو، بادمجان، فلفل، خربزه، هندوانه، گرمک، طالبی، خیار، انگور، شبدر و یونجه.

باغداری هم در این ناحیه رونق دارد و گونه‌های گوناگون میوه مانند سیب، گلابی، گیلاس، گردو، آلبالو، بادام، و … در آن یافت می‌شود.

همچنین دام پروری و مرغ داری سنتی و علمی در این شهرستان رواج داشته و بسیاری از مردم این منطقه به پرورش دام‌های گوسفند، بز، گاو و طیور اشتغال دارند.

پرورش زنبور عسل هم در گلپایگان قابل توجه است. و الان عسل یکی از سوغاتی‌های شهر است. الان مزارع پرورش ماهی، مزارع پرورش شترمرغ، پرورش، تولید و نگهداری اسب ایرانی، گاوداری‌های بزرگ و کارگاههای لبنیاتی زیادی در شهر هستند. (شرکت لبنیاتی مروارید گلپایگان و...)

نژاد گاو بومی گلپایگان یکی از بهترین نژاد گاو شیری شناخته شده ایران می‌باشد که در حال حاضر یک مرکز تحقیقاتی برای اصلاح حفظ و تقویت صفات بارز و خوب این نژاد در حال فعالیت میباشد.

 

 

صنایع دستی

فرش بافی، گلیم بافی، گیوه دوزی و منبت کاری است و بهترین سوغات شهرستان گلپایگان منبت کاری، گیوه و جاجیم می باشد. همچنین لازم به تذکر است که کباب شهرستان گلپایگان نیز در بین مسافران و گردشگران شهرت بسیار دارد. 

 

دانشگاه ها

• دانشکده فنی و مهندسی گلپایگان
• دانشکده فنی و حرفه ای شهدای گلپایگان
• دانشگاه پیام نور گلپایگان نخستین دانشگاه شهر بود.
• دانشکاه علمی کاربردی
• دانشگاه آزاد اسلامی واحد گلپایگان
• موسسه آموزش عالی غیر انتفاعی پیام گلپایگان
• مدرسه آیت‌الله گلپایگانی، حوزه علمیه امام خمینی گلپایگان، و حوزه علمیه بانوان(واقع در خ امام حسین (ع) )...

آشنایی با آثار تاریخی دوره سلجوقی

 بی شک دوران اتابکان سلجوقی را می توان، عصر شکوفایی سرزمین پهناور جرباذقان (گلپایگان) نامید. وجود عالمان و شاعرانی همچون نجیب الدین جرباذقانی (صاحب دیوان اشعاری مشتمل بر ۲۰۰۰ بیت) ابن ماکولا عِجلی جرباذقانی و ابوشرف ناصح ابن ظفر جرباذقانی (مترجم تاریخ یمینی) و همچنین احداث بناهای باشکوهی همچون مناره، مسجد جامع، بازار چهار سوق و گنبد و پلهای مواصلاتی در این دوره حساس از تاریخ ایران زمین، خود دلیلی بر این مدعاست.در ادامه به معرفی برخی از آثار سلجوقی گلپایگان اشاره خواهد شد:

بازار چار سوق:

بازار سنتی گلپایگان همانند بازارهای شهرهای قدیمی ایران دارای طاق های گنبدی ضربی آجری با گوشه های جالب است و به آجرکاری‌های دوران صفوی در بازار بزرگ اصفهان شباهت دارد. بازار سنتی گلپایگان شامل بازار مسگرها، کوزگرها، فرش فروشان، بازار گیوه دوزان، بازار اصلی و تعداد زیادی پاساژ می باشد. پیش‌خوانها، درهایی که به شکل تخته های ضخیم چوب ساده در دو شکاف چوبی بالا و پائین جلوی دکان به دنبال هم ردیف می‌شدند، قفلهای پیچی که در همان گلپایگان ساخته می شد و صاحبان مغازه بعد از بستن در به آن فوت می کردند و قل هوالله می خواندند. .همه، در خاطره ها باقی است. سبدها، تفت های چلواری، چولاری ها و کپه ها، دستاس، ترازوهای قدیمی، چرتکه، حساب سیاقی و دفتر و دستک دکان، چراغانی در نیمه شعبان، نصب چراغهای روغنی با روغن کرچک، فانوس نفتی هایی که شب بپا می‌شد و بوق سحر جمعش می‌کردند، نگهبانی سگها و سر و صدای داروغه ها… همه را کهنسالان از بازار قدیم گلپایگان تعریف می‌کنند. مجموعه بازار سنتی گلپایگان بنابر سبک معماری و موقعیت جغرافیایی و سوابق تاریخی، بیانگر موقعیت تجاری با اهمیت منطقه بوده‌است. اهمیت این بنا بیشتر از جهت سبک معماری وموقعیت مکانی که پل ارتباطی بین مناره گلپایگان و مسجد جامع می‌باشد حائز اهمیت است. در احداث این بنا همچون بازارهای سنتی سایر شهرهای قدیمی از طاق آجری و تناسب ترکیب، فضاها و تعبیه فضاهای جانبی مانند تیمچه، قهوه خانه‌ها

 

(در واقع چای خانه ها) و نور طبیعی بدون حرارت و برودت استفاده شده‌است و تاریخ تجدید بنای آن در حدود ۴۰۰ سال پیش برآورد شده‌است. بازار سنتی گلپایگان تا کنون چندین بار مرمت شده است و در آذر ۹۲ نیز سنگ فرش بازار تاریخی گلپایگان بازسازی گردید.

  مسجد جامع گلپایگان:

بنای مسجد جامع گلپایگان یکی از مساجد پنجگانه بزرگ ایران زمین در عهد سلجوقی است که در تاریخ ۵۰۸ هجری قمری به دستور ابوشجاع محمدبن ملکشاه سلجوقی به همراه چهار مسجد دیگر بنا گردیدند که عبارتند از: مسجد اموی دمشق (۵۰۳ ه.ق)، مسجد جامع ساوه (۵۰۴ ه.ق)، مسجد جامع قزوین (۵۰۸ ه.ق) و مسجد جامع دیار بکر ترکیه (۵۱۱ ه.ق).

بنای با شکوه مسجد جامع گلپایگان با دو درب ورودی، شبستان ها، محراب آجری٬ گنبد آجری دوپوسته و محوطه ای چشم نواز، معرف اوج معماری سلجوقی است که گویی امتداد پیشینه کهن این خطه را، برابر دیدگان هر هنر دوستی آشکار می کند.

این مسجد از حیث نکات فنی و ساختمانی دارای امتیازات فراوانی می باشد. ازخصوصیات مسجد و گنبد آن دارا بودن کتیبه های آجری متعدد و تزئینات فراوان دوره سلجوقی است. در متن کوفی گنبد، نام محمد بن ملک شاه خوانده می شود و اطراف محراب بزرگ زیر گنبد در متن کتیبه ای، نام بانی آن بنای عظیم را، ابونصربن محمد بن ابراهیم آورده اند. همچنین بربدنه های مختلف شبستان نام بزرگان دین و جملات مذهبی را به خط کوفی آجری نوشته اند. در زمان فتحعلی شاه قاجار شبستان های ساده طرفین گنبد و بناهای شرقی و غربی مسجد را احداث نموده و بر ساختمان های گنبد عهد سلجوقی افزوده اند. ساختمان گنبد عهد سلجوقی متعلق به اوایل قرن ششم هجری قمری است. مسجد جامع گلپایگان با معماری بی نظیر، به شماره ۱۹۱ در مرداد ماه سال ۱۳۱۲ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

مناره آجری سلجوقی: 

مناره یا فانوس صحرایی گلپایگان که به عنوان بلندترین مناره آجری عهد سلاجقه قرن پنجم هجری قمری ایران از آن یاد شده، گویی امتداد پیشینه کهن این خطه را، برابر دیدگان هر هنر دوستی آشکار می کند.

این مناره با قدمتی حدود ۹۰۰ سال همچنان در برابر عوامل طبیعی زلزله، باد، باران، سرما و گرما سرفراز برجای مانده است. 
این اثر تاریخی دارای دو درب است که هر یک از آنها فرد وارد شونده را با پلکانی دورانی با ۶۴ پله به بالای مناره هدایت می کنند. قسمت های پایین و بالای مناره، دارای کتیبه آجری است که این کتیبه به خط کوفی، آیات ۵۳ سوره زمر را به تصویر کشیده است.
مناره سلجوقی گلپایگان به فانوس صحرا نیز مشهور است چرا که در گذشته با نصب روشنایی بالای آن، راهنمای کاروانیان در مسیر جاده معروف ابریشم بوده است.

این مناره ۱۸ متری با معماری بی نظیر، به شماره ۲۵۰ در خرداد ماه سال ۱۳۱۵ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. این مناره از زمان سلجوقیان می باشد که ساختمان آن را  احتمالا با ساختمان مسجد جامع و بازار چهارسوق همزمان می دانند. تا حدود چهل سال قبل، اطراف آن خرابه و چاله چوله بود که مردم گاهی از آنجا خاک می بردند و قطعه های ظروف سفالین شکسته نیز دیده می شد و آن محل را چاله های پامناره می گفتند. جای خندقی هم بود که یک قسمت آن را برای زمین ورزش صاف کرده بودند ولی اکنون فقط چند متری اطراف مناره را حصار نموده اند. گفته می شود این مناره برای راهنمایی کاروانیان بوده و بالای آن چراغ نصب می کرده اند و در جنوبی چهارسوق از جلوی مناره شروع می شده است. فعلا خیابان، گودتر از سطح پای مناره و بازار چهارسوق است. دوشیر قبلا در محل پاشیرا نزدیک مقبره باباعبدالله در کنار جاده قافله و ابتدای کوچه حکومتی بودند. میدان پاشیرا نسبتا وسیع و دکه بازی و ورزش بچه های محل بود و بر این شیرها که وسیله سرگرمی بچه ها بود سوار می شدند و بازی می کردند. بعد از خیابان کشی چون خیابان چند متری از جاده قافله فاصله پیدا کرد و زمین های اطراف پاشیرا را با قسمتی از جاده قدیم به مالکین آن حدود دادند و میدان پاشیرا را هم گودبرداری نمودند که رختشوی خانه بسازند، شیر های سنگی را با تخته و گرده چوب و غلطک که بوسیله دو گاو نر کشیده می شد، تک تک به پای مناره منتقل کردند. شیرهای سنگی در زیر سایه مناره سلجوقی محبوس بودند که چندی پیش یکی از آنها به سرقت رفت و دیگری تنها ماند.

 

گنبد بابا مصری

گنبد بابامصری گلپایگان در مسجدی به نام مسجد میرزا ابوالحسن قراردارد و سابقاً در جنب گنبد، حمامی هم به این نام وجود داشته‌است این بنا دارای ارزش تاریخی و هنری است و احتمالاً بنای آن در دوره ایلخانی تجدید و مرمت  گردیده و روی بنای قدیمی دوره سلجوقی ساخته شده‌است و تاریخ تجدید ساخت آن مربوط به  ۱۲۲۵ هجری قمری است.

قلعه جمال

آنچه در اینجا می خوانید برگرفته از آثارالبلدان ص ۴۱۱، به نقل از دیوان نجیب الدین جرباذقانی به تصحیح محمود مدبری: “جرباذقان ولایتی است ما بین همدان و اصفهان، قلعه محکم و بزرگی داشته و حاکم آنجا را “جمال باده” می نامیدند. این جمال باده، نزد حکام نرفتی و از قلعه خود پا بیرون نگذاشتی و به جهت استحکام مکانی که داشت، پادشاهان با او مسامحه میکردند و جمال، بدین جهت بسیار مشهور بود. تا آنکه مملکت عراق عجم از طرف سلطان محمد خوارزمشاه به پسرش عمادالملک مقرر شد و چون عمادالملک به سرزمین جرباذقان رسید، جمال باده را احضار نمود. او از خدمت تقاعد ورزید. عماد الملک لشکر بدانجا فرستاد و شهر را به غلبه گرفتند و جمال را در قلعه ای که داشت محاصره نمودند. پس از ایامی حصر و کوشش، جمال باده از قلعه گریخت. از این مقدمه چند روزی نگذشته بود که تصرف سرزمین گلپایگان به مذاق او خوش نیامده، با لشکر تاتار به عراق عجم وارد شدند. عمادالملک فرار نمود، او را و پسر خوارزمشاه را بکشتند و لشکر ایشان را مقهور ساختند و جمال باده به مکان اصلی خود معاودت نمود و به حال خویش باقی ماند.” از شواهد و قراین تاریخی پر واضح است که جمال باده حاکم عادل گلپایگان در عصر سلجوقی بوده و به همراه چهار پسرش تا عهد مغول با نیکنامی و قدرت حکومت رانده است و این شهر را از گزند مغولان در امان داشته است.کوه قلعه جمال امروزه منتسب به اوست.

 

 

 پل اناربار(قازید):

امروز این پل با نام پل قاضی زاهد شناخته می شود. ساختمان این پل را برخی قبل از اسلام، و بعضی زمان حکومت سلجوقیان و عده ای هم زمان صفویه می دانند. اما آنچه مشهود است این پل تنها راه ارتباطی شهر گلپایگان با سمت دیگر رودخانه بوده و در امتداد جاده قافله که از کنار مناره و بازار سلجوقی عبور می کند قرار دارد لذا این فرضیه که قدمت این پل به زمان سلجوقیان باز می گردد به حقیقت نزدیکتر است. احیانا این پل در زمانهای پس از اسلام و عهد صفویه و در زمان ساخت کاروانسراها مورد مرمت قرار گرفته است.

  ظرف آتشدان مفرغی:

 

یکی از اشیاء باستانی گلپایگان (که در موزه ایران باستان نگهداری می‌شود)، ظرف آتشدان مفرغی ۶ ضلعی به بلندی ۷۱ سانتی متر و گشادی دهانه بالا ۹۴/۵ سانتی متر است. این آتشدان دارای سه پایه‌ای به شکل پنجه پای شیر است و سه دستگیره نیز دارد و از آثار قرن سوم یا چهارم هجری است که نام جرفادقان هم شبیه کتیبه‌های قدیمی به زبان عربی بر دسته آن کنده کاری شده‌است.